حق و حقیقت چنان درخشش و تابشی دارد که حتی قرن ها بعد و فرسنگها دورتر ، چشمان منتظر آن را در می یابند، و چنین است که علی (علیه السلام) به عنوان یکی از بزرگترین چهره های تاریخ و تجربه حیات بشری همچنان دل های مشتاق را می رباید و جان های شیفته را مجذوب می کند .

به گفته پیام آور بزرگ اسلام حضرت محمد ( صلی الله علیه و آله ) علی با حق است و حق با علی است ، هر جا حقی باشد علی هست و هر جا علی باشد حق همان جاست و حق چنان مغناطیس و جاذبه ای دارد که اهل خود را به نسبت های گوناگون به سوی خود می کشد.

این است که در قرنهای متمادی پس از حیات و تجربه امیر مؤمنان ، هر که با دلی پاک خواه و جانی راست جو از او شنیده شیفته و فریفته او شده است تا آنجا که گاه برخی از جهل به کفر غلوّ و افراط افتاده اند و او را به خدایی رسانده اند.

عظمت علی علیه السلام چنان است که حتی نزدیکان و بستگان کسی که به دست او کشته شده از او با تکریم و تمجید یاد می کنند چه رسد به کسانی که در جایگاه اعتراف به بزرگی و بزرگواری او قرار گرفته اند .

اما شیفتگی و ارادت اندیشمندان و ادبای مسیحی عرب به امیر مؤمنان چیزی است که نمی توان به سادگی آن را نادیده گرفت.در طول قرن ها مسیحیان شرقی که در خاستگاه اولیه این دین همسایه و هم زیست مسلمانان بوده اند با اندیشه ها و افکار و سخنان و سیره امیرمؤمنان آشنا شدند و این ارادت را در گفتار و نوشتار خود بازتاب دادند .

در دهه های اخیر این ظهور و بروز ادبی بیشتر شده و در آثار مختلف نثر و نظم و در قالب های مختلف منتشر شده است . از این میان برخی چون " عبدالمسیح انطاکی " که نزدیک به شش هزار بیت در تاریخ و مدح آن امام همام سروده است به تغییر مذهب و دین خود مشهور شدند به این جهت از او در این مقام سخن نمی گوییم، اما هستند بسیاری دیگر از شاعران و نویسندگان عرب زبان مسیحی که همچنان تا پایان عمر بر عقیده مسیحی خود باقی مانده و بعضا با تعصب بسیار بر عقیده دینی خود پای می فشارند اما در همان حال نمی توانند دلبستگی خود به شخصیت عظیم علی بن أبیطالب را نادیده بگیرند.

در همین زمینه اخیرا حجه الاسلام "محمدرضا زائری" کتابی را در این زمینه با عنوان "تجلی عشق علوی و شور حسینی در آثار شاعران و نویسندگان مسیحی" نگاشته و بخشی از مهمترین مطالب موجود در این زمینه را جمع آوری کرده است. در این مجال به مناسبت فرارسیدن ایام شهادت امیر المومنین(ع) با بهره گیری از این اثر، مروری بر برخی از نمونه های برجسته آثار نویسندگان مسیحی در وصف مولای متقیان (ع) خواهیم داشت.

1- جبران خلیل جبران ( نویسنده معروف و هنرمند نام آور،صاحب کتاب هایی چون " پیامبر " و... ) :
" علی بن أبیطالب به خاطر عظمتش شهید شد و عرب حقیقت مقام و عظمت او را درک نکردند تا آنکه همسایگان پارسی شان به فرق میان سنگریزه و گوهر پی بردند .او پیش از آنکه رسالت خود را به انجام رساند از دنیا رفت ، همچون همه پیام آوران خداوند { که کسی قدر ایشان را نمی داند چون } در زمان و مکانی غیر زمان و مکان خود و در میان مردمی که سزاوارشان نیستند فرود آمده اند ! "

کتاب رابطه مسیحیان با اهل بیت پیامبر ، ص 108

2- میخائیل نعیمه ( ادیب مشهور و برجسته و همکار و همراه جبران خلیل جبران در آمریکا ) :
" من عقیده دارم علی بن أبیطالب بزرگترین شخصیت عربی پس از پیامبر اسلام است . هیچیک از ایشان چون او صفای بصیرت و بهره از حقیقتت نداشتند و چه در ایمان و چه در ادب و چه در علم و چه در عمل همپای او نبودند .من به یاد دارم که همیشه جُبران از امام علی تجلیل می کرد و او را در مرتبه پیامبر می دانست .علی از بزرگان اندیشه و روح و سخن در همه زمانها و مکان هاست "
کتاب امام علی صوت العدالة الإنسانیة ، جلد پنجم ،( ص953)

3-فؤاد جرداق (نویسنده و ادیب بزرگ و برادربزرگترجورج جُرداق که او را با نهج البلاغه آشنا کرد):
" هرگاه گرفتار درد و مصیبتی می شوم و روزگار به ستوهم می آورد به سوی علی می روم و شکوه و شکایت هایم را با او نجوا می کنم .ندای خود را بر نشانه های حق بر می آورم و علی نشانه برجسته حق است .اوست که در برابر ظالم چون رعد می خروشد و به مظلوم پناه می دهد "
کتاب رابطه مسیحیان با اهل بیت پیامبر، ص 112


4- جورج جُرداق ( شاعر و نویسنده معروف و صاحب کتاب مشهور امام علی ، صدای عدالت انسانی ):" در میان بزرگان تاریخ بسیار اندک هستند کسانی که چون علی در عقل تو بذر ایمان به کرامت انسان را بکارند و در جان تو ریشه حق مقدس حیات را بدوانند و با حکمت هایی چنین جانت را سرشار کنند که : هر که دو روزش یکسان بود زیانکار است ، و کودکانتان را به اخلاق خود مجبور نکنید چرا که آنان فرزند روزگار خویشند ، و ... بسیار اندکند کسانی که همه این حقایق را در عمل پیاده کنند و برایش نظام و قانون بسازند"
کتاب امام علی صوت العدالة الإنسانیة، جلد اول (ص 15)

5-بولس سلامه ( حقوقدان و شاعر و نویسنده صاحب نام و صاحب ملحمة الغدیر و مقتل امام حسین ):
" حق چنان در من مسیحی رعشه افکند که از شدت عشق او علوی به شمار می آیم . اگرچه علی پیامبر نبود ، اما اخلاق نبوت داشت .ای آسمان شاهد باش و ای زمین اقرار کن که من علی را دوست دارم . مگویید که شیعیان کسانی هستند که هواداران علی هستند ، زیرا در درون هر انسان با انصافی یک روح شیعی وجود دارد "
کتاب قلائد الإنشاد ، ص 122

6- سلیمان کتّانی ( نویسنده دلداده ای که 9 جلد کتاب ارزشمند در باره معصومین علیهم السلام از پیامبر اکرم و حضرت فاطمه زهرا تا امام موسی کاظم تالیف کرد، اما مرگ او اجازه نداد کارش را کامل کند) :
" دوست دارم با مناجات به سوی محراب علی بن ابیطالب قدم بگذارم . ای سرور من ، آیا این درست است که به جای گرد آمدن پیرامون تو در باره تو به اختلاف افتادند ؟ چهارده ستون از ستون های قرن ها با ساعت ها و روزها و سالهایشان آب شد و رفت ، چنان که سنگ نمک در موج اقیانوس ذوب می شود اما حرف ها و کلماتی که از لبان مقدس تو تراوید همچنان کاستی نمی پذیرد "
کتاب الإمام علی ، نبراس و متراس ، ص 51

7- سعید عقل ( شاعر و ادیب برجسته معاصر عرب و مشهورترین شاعر معاصر لبنانی ) :
" سخن گفتن از خدای سخن دشوار است ، هراسناکم ! لیکن من شمشیرم که در کارزار فرونمی ماند . علی را از وقتی دوست دارم که خود را دوست داشته ام . اوکه با دو زبان سخن می گوید ، گفتار جوشان و دلنشین و تیغ تیز و بُرنده . چگونه تیغ ابن ملجم توانست این یار شمشیر را از پای درآورد؟ ای عشق ! گریه کن و مرا به گریه آور . مردمان را تصور می کنم که روز غدیر از آسمان بانگ " بلّغ " بر ایشان فرود می آید و پیامبر می گوید : هرکس من مولای او هستم ، علی مولای او خواهد بود .و پس از آنان امامت ها پی در پی آمده اند تا محل نزول خدا باشند و امروز در هر کوی و برزن خانه ای و مقامی و زیارتگاهی به نام آنان است ، کسانی که نمی توان نامشان را از کتاب واقع زدود . و هر کس که دیگر اهل بیت را دوست نداشته باشد نمی تواند قدرت شمشیر علی و قوّت زبان کوثرگون و با شکوهش را نادیده بگیرد، کلام و کلماتی که چون در کتاب ها ذکر شود کتاب ها به خود می لرزند "
دیوان " کما الأعمدة " ، ص 68

8- جورج شکّور ( شاعر واستاد برجسته ادبیات و وصیّ ادبی سعید عقل ، صاحب دو کتاب " ملحمة الإمام علی " و " ملحمة الإمام الحسین " ) :
" در آخرین حج پیامبر ، خلایق از هرسو گرد پیامبر را در " غدیر خم " گرفتند و آنگاه جبرئیل آن پیام حساس و سرنوشت ساز را بدو رساند : این وحی خداست ، آن را به مردم برسان ! پیامبر در آن روز پیامی را بر زبان جاری ساخت که روزگاران پس از او آن را تکرار کرد : خدا مولای من است و من مولای شمایم و علی همچون جان من است و من در کنار حوض به او خواهم رسید و آنجا از شما خواهم پرسید که آیا امر امیر مرا با آیات قرآن پاس داشته اید یا نه "
کتاب " ملحمة الإمام علی " ، ص 61

9- نصری سلهب ( نویسنده و اندیشمند و صاحب آثار متعدد از جمله سه گانه : " فی خطی المسیح " ، " فی خطی محمد " و " فی خطی علی " ) :
" علی از آن انسان هایی است که تقدیرشان بوده بمیرند تا به مرگشان ملت ها و امت هایی زنده شوند و دشمنان علی از کسانی هستند که زندگی را بر مردن ترجیح دادند و به زنده بودنشان هر عزّت و بزرگواری را به خاک سپردند . یاد او بیش از آن که یاد قهرمان شهیدی جاودان نزد خداوند باشد، یادآور حیله گرانی است که با نیرنگ خویش در آتش جهنم جاودانه شدند . و هنگامی که این امت به یاد علی گریه می کند در واقع بر خویش می گرید زیرا به خاطر می آورد که از سوی فرزندان خودش تیرها بر علی و اهل بیتش پرتاب شده و شمشیر ها برآمده و به یاد می آورد کسانی که خود را امیران مؤمنان و جانشینان پیامبر و وارثان رسول خدا می دانستند آن خون پاک را حلال کردند و برپیر و جوان و زن ومرد اهل بیت نارو زدند . "
کتاب " فی خطی محمد و ... " ، ص 365

10- خلیل فرحات ( شاعر و نویسنده و صاحب آثار متعددی از جمله : " دراسات جدیدة فی الأدب " و " الفارس و الأبراج" ) :
" من محبت علی را به دل گرفتم بلکه بالاتر ، صفات نیکویش را پرستیدم ! آری ...عطرفروش شیشه عطر خود را می پرستد . ای امیر و پیشوای همگان ... در سختی ها و ناگواری هایشان به تو پناه آوردند تا از ایشان حمایت کنی اما وقتی پای ادای حق به میان آمد ناروا کردند . و آنکه وعده داده بود خلاف کرد و آنکه طمع می ورزید کناره گرفت ... و کسانی که در " سقیفه " گرد آمدند گمان بردند که آن شیر مرد خواهد غرید و سینه شان را خواهد درید اما برای پاسداشت حق اسلام و ادای وظیفه اخلاقی اش از حکومت کناره گرفت و بی آنکه حق خود را بگیرد خدا را برگزید و آنان بی خدا ماندند و به بدبختی افتادند "
کتاب " فی محراب علی " ، ص 88

11- ریمون قسّیس ( شاعر و مترجم و استاد دانشگاه ) :
" با ذوالفقارت- که اگر تو نبودی او نیز نمی بود - ای قهرمان میدان ، چه رزم آورانی را از پای انداختی . کجاست فرزند عبدوُدّ که صدای ناله اش در خیبر به آسمان رسید ؟ آن شمشیر را جز تو چه کسی می توانست برگیرد ؟ یا علی ، اگر دستان تو نبود هیچ تشنه ای به آب حقیقت سیراب نمی شد . این وحی الهی بود که شمشیر از نیام برکشی و باطل را از صفحه روزگار محو سازی .ای پرورده احمد ، دو چیز را از هم جدا کردی : حقی آشکار برای اهل آن و باطلی واضح که دیگر پنهان نیست "
کتاب " علی ، الفارس الفقیه الحکیم " ، ص 19

12- جوزف هاشم ( وزیر سابق و اقتصاددان و ادیب برجسته ) :
" من که از دوران تحصیل تا کنون بیش از هزاربار قرآن را تلاوت کرده ام واز کودکی و نوجوانی شیفته امام علی بوده ام و نهج البلاغه را بارها بازخوانده ام ، هنوز پس از سالها مطالعه و جستجوی مداوم نمی توانم ادعا کنم که تمام ابعاد این شخصیت عظیم را دریافته ام .نهج البلاغه اقیانوسی است که هربار فکر می کنی به عمقش رسیده ای اما باز وقتی دوباره به سراغش می روی چیزهای تازه ای کشف می کنی .هر که با شخصیت امام علی آشنا شود مجذوب او می گردد و هر که مجذوبش شد از او متأثر می شود و هرکه از او متأثر شد در پی اش می رود وهرکه نهج البلاغه را بخواند شیفته علی می شود و هرکه شیفته اش شد دوستش می دارد و هرکه دوستش داشت به او نزدیک می شود و هرکه به او نزدیک شد او را می یابد "
کتاب " علویات " ، ص 11

13 – جورج زکی الحاج ( شاعر و نویسنده و استاد دانشگاه ) :

" علی چون رودخانه ای خروشان است که تشنگان را سیراب می کند و همچنان در جوشش است و نهج البلاغه اش راهنمای هدایت است که بدان جانها به اوج می رسند و به نام خدا پیش می روند و ذوالفقارش شهابی است سوزنده که چون آبشار خروشانی بر دشمن فرومی ریزد . از روز صفین تا کنون کمان عدالت شکسته و حاکمان جائر درکارند و کسی با ظلم نمی ستیزد مگر آزادگانی چون اهل بیت پیامبر که زندگی خود را برای یاری حق وقف کرده اند "
کتاب " قصیدة الحسین " ، ص 20

14 - ویکتور کِک ( استاد دانشگاه و نویسنده و پژوهشگر)
" هر چه روزگار می گذرد و کهنه می شود غبار کهنگی بر خاطرات غدیر نمی نشیند ، ای امام هدایت ...شمشیرحق تو نقش جهالت را از میان برداشت ... جبرئیل در کنار غدیر به پیامبر خدا گفت : تو فرستاده خدا هستی ، پیام خدا را ابلاغ کن ! جمعیت در آن سرزمین چنان گرد آمد که انتهایش دیده نمی شد و پیامبر ندا داد : " من بنده خدایم و علی نیز بنده خداست ، او نور هدایت و جانشین پیامبر خداست ، خدایا هرکه علی را دوست داشت دوست بدار و هر که با او دشمنی کرد دشمن بدان . سپس آن دو رفیق با علی دست دادند و جمعیت انبوه پیاپی به تبریک علی پیش آمدند "
قصیده " غدیر الملکوت "

15 - رشاد سلامه ( حقوقدان و فعّال سیاسی ):
" هیچ چیز از ارزشهای انسانی و اجتماعی نیست مگر آنکه مورد اهتمام فکر و اندیشه امام علی و موضوع تعالیم او بوده است و بر این اساس بر آشکار کردن ارزش حق و عدالت و آزادی و وفاداری و راستی و دانش اصرار می ورزیده است . این ها ارزش های گرانبهایی هستند که همچنان مورد سؤال و نیاز جوامع بشری و راهنمای اصلاح گرانند و شاید بتوان در این زمینه به یکی از بزرگترین مشکلات بشر که همچنان ذهن و زبان اندیشمندان را به خود مشغول داشته اشاره کرد و آن عدالت اجتماعی و توزیع درآمدها و ثروت است و برخی از دیدگاه هایی که در این زمینه مطرح شده باعث به وجود آمدن نظام های حزبی و حکومتی و جریان های اعتقادی گردیده است . امام علی در این زمینه قاعده ای را مطرح می کند که اگر اجرا شود بسیاری از مشکلات نیازمندان و فقرا برطرف می شود و حقوق الهی آنان از درآمد زیاده خواران بدانان می رسد . امام علی می گوید : خداوند روزی فقیران را در دارایی ثروتمندان قرار داده و هیچ فقیری گرسنه نمی ماند مگر به آن چه شخصی بی نیاز از آن بهره مند شده است و خداوند روزی از آنان در باره اش خواهد پرسید . "

اینها تنها نمونه هایی است از جریان موج خیز ارادت ورزی و مهرپراکنی نویسندگان و ادبای معاصر مسیحی در لبنان که به صورت کتاب منتشر شده است ، از مجموعه بزرگ و پنج جلدی جورج جرداق که در محیط های فرهنگی مختلف طی پنجاه سال اخیر بسیار اثرگذار بوده است تا مجموعه های کوچکی چون آثار ریمون قسیس و جورج زکی الحاج که به صورت یک قصیده کوتاه یا بلند چاپ و نشر یافته است .بسیار مقالات و آثار نیز از کسانی چون دکتر جورج خوّام رئیس دانشکده الهیات قدیس پولس اینجا و آنجا منتشر شده است که در جای خود جای بررسی دارد .

آنچه در این میان اهمیت فراوان می یابد توجه به نوع نگاه و باور این اندیشمندان به شخصیت و عظمت امام علی علیه السلام است .در دوران معاصر از جبران خلیل جبران ( که به یقین اگر از کودکی به آمریکا نمی رفت و فرصت آشنایی دقیق تر با امیر مؤمنان و کشف عمیق نهج البلاغه را می یافت آثار متفاوت و صریح تری از او موجود بود ) تا بولس سلامه که در هنگام سرودن مقتل امام حسین علیه السلام از شب تا به صبح در بستر بیماری چنان می گرید که بالش او از اشک خیس می شود و می نالد که " انا المسیحی أبکانی الحسین " و از جورج جرداق که لحظات خلوت نوجوانی و جوانی خود را با نهج البلاغه سپری می کند و آن را صدها بار می خواند و اکثر خطبه ها و نامه ها وکلمات آن را حفظ می کند تا جورج شکور که به شیعیان به خاطرنام " غدیر " انتقاد می کند و می گوید باید این روز را صراحتا به روز وصایت و جانشینی نام نهاد ، همه اینان گمشده های جان تشنه خویش را در وجود مقدس امیر مؤمنان یافته بودند و در روز تاریخی غدیر پاسخی آسمانی برای عطش و حاجت بشریت به عدالت و امنیت و صلح و دانش و خردورزی می دیدند .

راجی انور هیفا در کتاب " امام علی در اندیشه مسیحی معاصر" نمونه های متعدد از این عشق ورزی و عقیده و باور را تشریح می کند و نشان می دهد که چگونه جان های تشنه آنان از زلال حکمت و ایمان امیر مؤمنان سیراب می شود و چه سان چشم های منتظر ایشان از نور آسمانی ولایت روشنی می یابد .

شاید اگر در مجالی مناسب این نمونه ها به صورت کامل و دقیق برای مخاطب فارسی زبان منتشر شوند تصویری روشن تر از رابطه عاطفی و فکری این جستجوگران مشتاق با آستان بیکران شهر علم پیام آور اسلام شکل گیرد .